ميرزا فتحعلي آخوندزاده پدر نمايشنامه نويسي ايران

ميرزا فتحعلي آخوندزاده  در سال ۱۱۹۱ خورشيدي برابر با ۱۸۱۲ ميلادي و ۱۲۲۸ هجري قمري در شهر نوخه  ( =شكي ) زاده شد. پدرش ميرزا محمدتقي از اهالي روستاي خامنه بود. پدرش به علت ستمي كه از دولتيان بر وي رفته بود به نوخا مهاجرت كند. در آنجا همسر ديگري به نام نعناخانم اختيار كرد و از او ميرزافتحعلي را به دنيا آورد.
 شهر نوخه در جمهوري آذربايجان كنوني تا زمان انعقاد عهدنامه تركمانچاي در سال ۱۸۲۸ ميلادي ۱۲۰۶ خورشيدي يعني حدود شانزده سال پس از تولد آخوندزاده) متعلق به ايران بود.
ميرزا محمد تقي در سال 1230 به خامنه آمد و فتحعلي به همراه مادرش زندگي كرد . بعدها مادر ميرزا فتحعلي به خاطر اينكه ميرزا محمد تقي همسر ديگري داشت  و عدم سازش با همسر ميرزا طلاق گرفته و همراه ميرزا فتحعلي به مشكين شهر نزد عمويش  ملا اصغر باز گشت .بدين ترتيب ميرزا مدتي در  مشكين‌شهر و چندي هم در هوراند  و چندي در  ميان ايل انكوت دراوبه ولي بيگلو ، نزد عموي مادرش زندگي كرد وبه آموختن علوم اسلامي نزد عموي مادرش پرداخت كه از آن پس به نام آخوندزاده شناخته شد.
درسال 1241 ه.ق همراه آخوند ملااصغر به گنجه رفت اما سال بعد بر اثر جنگ ايران و روس و ويراني شهر گنجه و پريشاني وضع مادي آخوند ناچار به نوخا مهاجرت كرد.
ميرزافتحعلي در سال 1247 دوباره توسط آخوند براي يادگيري فقه و صرف و نحو و منطق  و وارد شدن  در سلك علماي روحاني به گنجه برده شد . در همين اوان با ميرزا شفيع حكيم و شاعر گنجوي كه با غزليات خود در اروپا شهرت فراواني كسب كرده بود  ملاقات كرد  و در كنار وي به تمرين خط مي پرداخت.
ميرزا فتحعلي پس از بازگشت از گنجه به نوخا به فراگرفتن زبان روسي  مشغول شد و بعد از يك سال به تفليس رفت و به  بارون روزن فرمانرواي كشوري روسيه در  گرجستان معرفي شد و به سمت مترجمي زبان هاي شرقي وارد خدمت دولت روسي شد .و تا آخر زندگي همين سمت را داشت.
بر اثر علاقه و اشتياق  به تئاتر بود كه  آخوندزاده با << و.آ.ساللوگوب >> آشنا شد . اين شخص معترف بود كه آخوندزاده درام نويس بسيار با استعدادي است . او بعد ها حتي نوشت كه استعداد  قدرت طنزي آخوندي به حدي اميد بخش است كه اگر از روي بصيرت توجيه شود او بنيانگذار تئاتر ملي خواهد گرديد.
 او در زمان ورود به تفليس بود كه با تئاترهاي گرجستان آشنا شد. در اين تئاترها عموما آثار گوگول ، آستروفسكي و مولير به صحنه ميرفت. او از اين پس بود كه خود نيز دست به كار نگارش نمايشنامه زد. از جمله آثار آخوند زاده كه سبب شهرت وي در ادبيات نمايشي گرديد, كتاب تمثيلات است كه حاوي شش نمايشنامه و يك داستان به قرار زير مي‌باشد :
• «حكايت ملا ابراهيم خليل كيمياگر»
• «حكايت خرس قولدورباسان» يا «دزدافكن»
• «حكايت موسيو ژوردان حكيم نباتات و مستعلي شاه مشهور به به جادوگر»
• «حكايت وزير خان لنكران» يا «سراب»
• «حكايت مرد خسيس» يا «حاجي قره»
• «حكايت وكلاي مرافعه تبريز»
• داستان «يوسف شاه سراج» يا «ستارگان فريب خورده»
آخوندزاده در طول پنج سال  شش نمايشنامه نوشت كه همه را ميرزا جعفر قراجه داغي در زمان نويسنده به فارسي برگرداند.
آخوندزاده اولين سازنده قالبهاي امروزي نمايش در مشرق زمين ميباشد. او همچنين جز نخستين كساني است كه به موضوع زن و مشكلات زنان ايراني در آثارش ميپردازد. هرچند او در نمايشنامه هايش به مساله آزادي و مشكلات زنان ميپردازد اما راه حلي براي نجات آنان نيز ارائه نميكند.

گويا نخستين كسي است كه معايب الفباي ملل شرقي را دريافته و رسالاتي در اين باب نوشته و نمونه هايي از خط جديد  ارائه داده  و در پيشرفت آن كوشش ها كرده است.
آخوندزاده در سال ۱۲۵۷ خورشيدي (۱۸۷۸ ميلادي در تفليس در سن شصت و هفت سالگي در شهر تفليس  درگذشت.

منابع:

تبريز شهر اولين ها – صمد سرداري نيا
از صبا تا نيما – يحيي آرين پور